Η νευρική ανορεξία είναι μια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από χαμηλό σωματικό βάρος, διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος και έντονο φόβο του ασθενούς ότι θα παχύνει. Τα άτομα που πάσχουν από νευρική ανορεξία έχουν πολλές ιατρικές και ψυχολογικές επιπλοκές και ο κίνδυνος θανάτου από τη νόσο είναι σχετικά υψηλός. Η ακριβής αιτία της νευρικής ανορεξίας είναι άγνωστη. Όπως και με πολλές ασθένειες, είναι πιθανώς ένας συνδυασμός βιολογικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Η νευρική ανορεξία  είναι επίσης συχνότερα διαγνωσμένη κατά την εφηβεία, όταν το άτομο ζει μέσα σε μία οικογενειακή μονάδα. Οι θεραπευτές  προσπάθησαν να εντάξουν την οικογένεια στη θεραπεία για να βοηθήσουν  το άτομο που πάσχει από νευρική ανορεξία χρησιμοποιώντας μια σειρά διαφορετικών μεθόδων οικογενειακής θεραπείας με την προϋπόθεση να έχει πρώτα αποκατασταθεί το σωματικό βάρος.

Πώς μπορεί να λειτουργήσει η παρέμβαση;

Σύμφωνα με τη συστημική θεωρία, το πρόβλημα των διατροφικών διαταραχών αφορά όλη την οικογένεια και όχι μόνο το άτομο που εκδηλώνει το πρόβλημα. Συνήθως η εκδήλωση της διαταραχής αντικατοπτρίζει τη δυσλειτουργία του οικογενειακού συστήματος και πως τα μέλη αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους. Τα κοινά χαρακτηριστικά των οικογενειών με άτομα που πάσχουν από νευρική ανορεξία είναι η υπερεμπλοκή, η υπερπροστασία, η αποφυγή επίλυσης συγκρούσεων και η ακαμψία στο να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές. Τα περισσότερα ανορεκτικά κορίτσια περιγράφουν τις μεν μητέρες τους ως καταπιεστικές και με δίχως σαφή διαχωριστικά όρια μεταξύ του εαυτού τους και της κόρης, τους δε πατέρες τους, ως συναισθηματικά ψυχρούς κι απόμακρους.

Με την εμφάνιση της διαταραχής τα μέλη της οικογένειας αφήνουν πίσω τις μεταξύ τους συγκρούσεις και  «ενώνονται» προκειμένου να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Η ένωση λοιπόν αυτή και η αντίδραση των μελών μπορεί να αποτελεί το λόγο διατήρησης του προβλήματος από το άτομο, για να μείνει ενωμένη η οικογένεια.

Οικογενειακή θεραπεία Maudsley

Η οικογενειακή θεραπεία Maudsley, γνωστή και ως οικογενειακή θεραπεία ή προσέγγιση Maudsley, είναι μια οικογενειακή θεραπεία για τη θεραπεία της νευρικής ανορεξίας που επινοήθηκε από τον Christopher Dare και τους συναδέλφους του στο Maudsley Hospital στο Λονδίνο.  Υπάρχουν τρεις φάσεις που αποτελούν τη μέθοδο Maudsley, η θεραπεία συνήθως διαρκεί ένα χρόνο και περιλαμβάνει 15-20 συνεδρίες. Το 75 – 90% αναρρώνει πλήρως.

Η προσέγγιση Maudsley μπορεί να ερμηνευτεί ως μια εντατική θεραπεία όπου οι γονείς παίζουν ενεργό και θετικό ρόλο για να βοηθήσουν στην αποκατάσταση του βάρους του παιδιού τους σε φυσιολογικά επίπεδα. Η προσέγγιση Maudsley θεωρεί τους γονείς ως ένα μέσο απαραίτητο για την επιτυχή θεραπεία της νευρικής ανορεξίας.

Δομική οικογενειακή θεραπεία

Ο Μινούτσιν δουλεύοντας με τις οικογένειες και έχοντας την ανάγκη να συλλάβει τη λειτουργία τους, άρχισε να παρατηρεί ότι η συμπεριφορά τους είχε ένα μοτίβο – ότι τα μέλη της οικογένειας αντιδρούσαν με έναν τρόπο που μπορούσε να προβλεφθεί. Η μεγαλύτερη προσφορά ήταν η ενασχόλησή του με τις οικογένειες παιδιών που εμφάνιζαν ψυχοσωματικά προβλήματα, άσθμα ή διαβήτη και κυρίως ανορεξία, υποστηρίζοντας ότι η ανορεξία είναι μία ψυχοσωματική ασθένεια που συχνά έχει τις ρίζες της μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Παρατήρησε ότι η κατάσταση των παιδιών αυτών επιδεινωνόταν όταν οι οικογένειές τους αντιμετώπιζαν δυσκολίες στον τρόπο οργάνωσης και επικοινωνίας μεταξύ των μελών. Έτσι άρχισε να σκέφτεται ότι η οικογένεια, όπως και το σώμα, έχει μια βασική δομή. Συνεπώς οφείλουμε να αναφερόμαστε σε «ανορεκτικές οικογένειες» κι όχι σε «ανορεκτικά άτομα».

Θεραπευτική παρέμβαση σε ολόκληρη την οικογένεια

Βασικός στόχος της θεραπείας είναι όχι μόνο ένα αλλαγμένο άτομο αλλά ένα πιο λειτουργικό οικογενειακό σύστημα. Διότι η νευρική ανορεξία, εξυπηρετεί τη λειτουργικότητα της οικογένειας. Έτσι η κόρη, εμφανίζει συμπτώματα ανορεξίας και γίνεται ο «υποδεικνυόμενος ασθενής», μέσω του οποίου το οικογενειακό σύστημα αποκτά συνοχή, μειώνει το στρες του και συχνά οργανώνεται γύρω από αυτό. Αναλαμβάνει συνεπώς η ανορεκτική ασθενής  να εκφράσει την παθολογία όλης της οικογένειάς της. Γονείς και παιδιά αντιστέκονται  σε οποιαδήποτε αλλαγή. Όταν μια ανορεκτική οικογένεια πηγαίνει στην θεραπεία, οι γονείς και τα αδέλφια του μέλους θεωρούν, ότι απλώς την συνοδεύουν στον ειδικό, πιστεύοντας πως όλα εξελίσσονται λάθος για αυτό το παιδί. Έχουν δοκιμάσει τα πάντα (την επίπληξη, την τιμωρία, το καλόπιασμα, την απειλή, τη δωροδοκία) και νιώθουν απογοητευμένοι και δύσπιστοι για κάθε ενδεχόμενη λύση. Προσδοκούν απλώς από το θεραπευτή να δουλέψει αποκλειστικά με το μέλος της οικογένειας, προκειμένου να επιστρέψει η ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή στο σπίτι τους. Στην οικογενειακή θεραπεία, ο θεραπευτής εξηγεί ξεκάθαρα, πως ένα ανορεκτικό παιδί είναι μέρος ενός ευρύτερου συστήματος και ο πιο θεραπευτικός τρόπος για να απαλλαγεί η οικογένεια από τα συμπτώματα είναι να αλλάξουν τα οικογενειακά πρότυπα που τα διατηρούν.

Στάδια θεραπείας 

Στη πρώτη φάση της θεραπείας με ανορεκτικά άτομα ο στόχος είναι να αντιμετωπιστεί η ενδεχόμενη απειλή για τη ζωή τους. Ο θεραπευτής στοχεύει στην ύφεση των συμπτωμάτων και στην ανάκτηση βάρους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω ενός οικογενειακού γεύματος. Μια τέτοια ευκαιρία επιτρέπει στον θεραπευτή την άμεση παρατήρηση των οικογενειακών αλληλεπιδράσεων και πως η οικογένεια σχετίζεται  με το φαγητό. Σε αυτή τη  φάση ο θεραπευτής προσπαθεί να απενοχοποιήσει τους γονείς από την  ευθύνη πρόκλησης της ασθένειας, τονίζοντας τις θετικές πτυχές του γονεϊκού τους ρόλου. Από τη μία πλευρά, ο θεραπευτής κατευθύνει τη συζήτηση για να δημιουργήσει και να ενισχύσει μία ισχυρή γονεϊκή συμμαχία για να επανέλθει «ο ασθενής». Οι γονείς συχνά διαφωνούν αναφορικά με το πώς θα προχωρήσουν σε αυτή τη διαδικασία. Από την άλλη, ο θεραπευτής συντονίζει το ανορεκτικό μέλος με το υποσύστημα των αδελφών για να ενισχύσει την κατάλληλη απόσταση μεταξύ των αδελφών και των γονέων και να δοθεί μια ευκαιρία στα αδέλφια να υποστηρίξουν το μέλος.

Στη δεύτερη φάση γίνονται διαπραγματεύσεις για ένα νέο μοτίβο σχέσεων. Η έναρξη της δεύτερης φάσης σηματοδοτείται από τη συναίνεση του ανορεκτικού μέλους με το αίτημα των γονέων για την αύξηση πρόσληψης τροφής, καθώς και με τη μεταβολή της διάθεσης της οικογένειας. Παρότι τα συμπτώματα παραμένουν κύρια σημεία στις συζητήσεις, ακόμη και η ελάχιστη αύξηση του σωματικού βάρους ενθαρρύνεται. Επιπρόσθετα, η οικογένεια μπορεί πλέον να ασχοληθεί με όλα εκείνα τα άλλα προβλήματα που είχε θέσει σε αναμονή. Αυτό βέβαια συμβαίνει μόνο εφόσον τα προβλήματα αυτά δεν επηρεάζουν τους γονείς στη προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν την σταθερή αύξηση βάρους του ανορεκτικού μέλους.

Η τρίτη φάση επιτυγχάνεται μόνο όταν το Ανορεκτικό μέλος αποκτήσει φυσιολογικό βάρος και έχει το αίσθημα της πείνας από μόνο του. Η κεντρική ιδέα είναι η καθιέρωση μιας υγιούς σχέσης του παιδιού  με τους γονείς, στην οποία η αρρώστια δεν αποτελεί τη βάση της αλληλεπίδρασης.

Μόνο τότε η θεραπεία μπορεί ουσιαστικά να αρχίσει. Το παθολογικό περιβάλλον υπήρχε πριν να αναπτυχθεί η ανορεξία. Η διαταραχή απλώς ενσωματώθηκε στο ήδη υπάρχον παθολογικό μοντέλο οικογενειακών συναλλαγών. Δηλαδή,  το ανορεκτικό μέλος έχει τέτοια προνόμια και τόσα δευτερογενή οφέλη, λόγω της διαταραχής, που αρνείται να εγκαταλείψει το ρόλο της ασθενούς. Συνεπώς η ανορεξία τροφοδοτείται από τους γονείς, αλλά κι από το άτομο.

Στα ισχυρά αυτά οικογενειακά δυναμικά εισέρχεται ο θεραπευτής και επιχειρεί να συνδεθεί με την οικογένεια, προσαρμοζόμενος στην κουλτούρα, στη διάθεση, στο στυλ και στη γλώσσα της. Ο ίδιος κάθεται ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας και επιδιώκει να συνδεθεί μαζί τους. Αν ο θεραπευτής δεν συνδεθεί με την οικογένεια, δεν μπορεί να την οδηγήσει σε αναδόμηση.

Έπειτα φέρνει στην επιφάνεια και αξιολογεί την οικογενειακή δομή και τέλος δημιουργεί συνθήκες οι οποίες θα επιτρέψουν την αλλαγή αυτής της δομής με την  αμφισβήτηση των αντιλήψεων της οικογένειας, την  παροχή εναλλακτικών δυνατοτήτων που έχουν νόημα για την οικογένεια και τη δοκιμή νέων προτύπων αλληλεπίδρασης και στη συνέχεια η δημιουργία νέων σχέσεων και δομών που είναι αυτοσυντηρούμενες.

Εκείνο που γίνεται αντιληπτό από όλα τα παραπάνω στοιχεία είναι πως η ανορεξία αλλά και γενικότερα οι διατροφικές διαταραχές δεν είναι απλή υπόθεση. Συνδυάζουν μια πολυπλοκότητα, ισχυρά και λανθασμένα πρότυπα υγείας και ομορφιάς, έλλειψη υποστήριξης από τον κοινωνικό περίγυρο, αλλά και μια ιδιαίτερα περίπλοκη αντιμετώπιση και θεραπεία σε σωματικό και ψυχικό επίπεδο. Ένας συνδυασμός παραγόντων που μπορούν να παγιδεύσουν μια ζωή και να την οδηγήσουν στο θάνατο.

Χρύσα Πήλιου

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια

Πηγές

• Minuchin, S. (2009). Οικογένειες και οικογενειακή θεραπεία. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
• McLeod, J. (2003). Εισαγωγή στη Συµβουλευτική. Αθήνα: Μεταίχµιο. Goldenberg I. &
• Goldenberg H. (2005). Οικογενειακή Θεραπεία: Μια Επισκόπηση, επιµ. Ε. Κοτρωτσίου. Αθήνα: Έλλην
• Minuchin, S., Families and Family Therapy, 1991.
• Minuchin, S., & Fishman, G., Family Therapy techniques, 1981.
• APA 2006 American Psychological Association. Practice Guideline for the Treatment of Patients with Eating Disorders: Third Edition. 2006. American Psychiatric Association.. https://www.psychiatryonline.com/pracGuide/
• Bulik CM, Berkman ND, Brownley KA, Sedway JA, Lohr KN. Anorexia nervosa treatment: a systematic review of randomized controlled trials. International Journal of Eating Disorders 2007;40(4):310–20.
• le Grange D, Lock J. The Dearth of Psychological Treatment Studies for Anorexia Nervosa. International Journal of Eating Disorders 2005;37(2):79–91.
• Family Therapy for Adolescent Anorexia Nervosa Daniel le Grange The University of Chicago JCLP/In Session: Psychotherapy in Practice, Vol. 55(6), 727–739 (1999) © 1999 John Wiley & Sons, Inc.
• Παπαδιώτη Βασιλική Αθανασίου Λία Σοφτα Nall (2008):  Οικογενειακή Συστημική Θεραπεία βασικές προσεγγίσεις, θεωρητικές θέσεις και πρακτική. Ελληνικά Γράμματα
• Arist Von Schlippe, Jochen Schweitzer (2008) Εγχειρίδιο της συστημικής θεραπείας και συμβουλευτικής επιμέλεια: Βιργινια Ιωαννίδου μετάφραση: Ευτυχία Μοτάκη επιμέλεια σειράς:, Βιολέτα Καφταντζη University studio Press 2008
• Family therapy for anorexia nervosa (Review) Fisher CA, Hetrick SE, Rushford N 2010 The Cochrane Collaboration. Published by JohnWiley & Sons, Ltd.